Wzdręga
Wzdręga (Scardinius erythrophthalmus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro, staw
Czerwone płetwy
Chętnie przebywa przy powierzchni wody
Samce podczas tarła z wysypką godową
Budowa zewnętrzna
Ciało wygrzbiecone, ścieśnione w płaszczyznach bocznych. Krawędź brzucha, pomiędzy płetwami brzusznymi a odbytową, w postaci kila. Początek nasady płetwy grzbietowej wyraźnie przesunięty do tyłu w stosunku do nasady płetw brzusznych. Otwór gębowy wąski, skośnie skierowany ku górze. Oczy złociście lśniące (znak rozpoznawczy w stosunku do bardzo podobnej płoci). Duże koliste łuski, 40-43 wzdłuż linii bocznej. W płetwach piersiowych po 16-17 promieni, w grzbietowej 10-12, a płetwa odbytowa ma ich 12-14. Zęby gardłowe dwurzędowe, 3.5-5.3. Grzbiet i wierzchnia część głowy zielonoszare do zielonobrązowych, boki jaśniejsze, o mosiężnym połysku. Strona brzuszna ubarwiona srebrzyście. Płetwy brzuszne, odbytowa i grzbietowa pomarańczowe do krwistoczerwonych, u nasady w kolorze od brązowawego do szarego. Długość 20-30 cm, maksymalnie 45 cm.
Występowanie
Spokojne wody o mulistym podłożu, od Europy Zachodniej, przez Europę Środkową, północne Włochy i Bałkany, w basenie Morza Czarnego i Kaspijskiego, aż po Ural i Jezioro Aralskie. W środkowych i południowych Włoszech, na dalmatyńskim wybrzeżu i w centralnej Grecji występuje podgatunek Scardinius erythrophthalmus scardafa.
Tryb życia
Ryba stadna, przebywająca zwykle pod powierzchnią wody wśród roślinności strefy przybrzeżnej. Tarło od kwietnia do maja. Kleista ikra o średnicy 1,5 mm (100000-200000), składana jest na roślinności wodnej. Okres inkubacji trwa 3 do 10 dni.
Odżywianie
Głównie pokarm roślinny; również małe organizmy zwierzęce.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy wzdręgi to... czerwionka, krasnopióra, czerwonka oraz czerwona płotka.
Węgorz
Węgorz europejski (Anguilla anguilla) Węgorzowate (Anguillidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro, staw
Wędruje na tarło z rzek do morza
Bardzo smaczna i ciesząca się dużą popularnością ryba konsumpcyjna
W ciągu życia dwukrotnie przepływa Atlantyk
Budowa zewnętrzna
Wężowate ciało pokryte śluzowatą skórą, w której bardzo głęboko osadzone są drobniutkie, podłużnie owalne łuski. Płetwy grzbietowa, ogonowa i odbytowa połączone są ze sobą i pozbawione twardych promieni. Nasada płetwy grzbietowej zaczyna się daleko poza zakończeniem płetw piersiowych. Brak płetw brzusznych. Węgorz żółty: grzbiet oliwkowobrązowy lub szarobrązowy. Strona brzuszna żółtawa. Węgorz srebrzysty (po osiągnięciu dojrzałości płciowej): grzbiet ciemny, szarozielony, boki i brzuch srebrzyste, o silnym połysku. Samce uzyskują długość do 51 cm i ciężar 150 g, samice do 150 cm i 6 kg.
Występowanie
Zlewisko północnej części Oceanu Atlantyckiego od dorzecza Peczory i Morza Białego, Islandii i Wysp Owczych po Azory, Wyspy Kanaryjskie i zachodnie wybrzeże Afryki; zlewiska Morza Północnego, Bałtyckiego, Śródziemnego (do Grecji) i Adriatyckiego. Współcześnie dzięki zabiegom zarybieniowym szeroko rozprzestrzeniony (np.: w dorzeczu Dunaju).
Tryb życia
Katadromiczna ryba wędrowna (to znaczy ciągnąca na tarło z wód słodkich do morza). Po 4-10 latach od wstąpienia do rzek i jezior w sierpniu lub wrześniu węgorz srebrzysty rozpoczyna wędrówkę do morza. Jego tarliska znajdują się w głębinach Morza Sargassowego. Tarło odbywa się wczesną wiosną po upływie półtora roku od początku wędrówki; po tarle wszystkie węgorze giną. Prawdopodobnie ikra swobodnie unosi się w wodzie. Przezroczyste, kształtem przypominające liść wierzbowy larwy unoszone są przez Prąd Zatokowy (Golfstrom) na wschód. Najmłodsze, które znaleziono, mierzyły 6 mm długości i unosiły się na głębokości 300 metrów. Mają one drobne, spiczaste zęby, którymi mogą chwytać pokarm, W miarę upływu czasu stają się grubsze i dłuższe i coraz mniej przypominają liść wierzby. W trzecim roku życia, przy długości około 7 cm jako węgorze szkliste docierają do europejskich wybrzeży. Mają teraz stożkowate zęby. Już jako węgorze wstępujące posuwają się wzdłuż brzegu w górę, pod prąd rzek. Wędrują zazwyczaj nocą. W tym czasie zaczynają się wybarwiać. Po pięciu latach życia wzrost samców ulega zahamowaniu. Trzymają się one w pobliżu wybrzeża, w przyujściowych odcinkach rzek i słonawych wodach. W odróżnieniu od nich samice wędrują daleko w górę rzek i cały czas rosną. Karłowate cykloidalne łuski tworzą się dopiero po kilku latach słodkowodnego życia. U dojrzewających ryb grzbiet przybiera czarne za barwienie, zaś boki są srebrzystobiałe. Ryby te nazywają się teraz węgorzami srebrzystymi. W końcu rozpoczynają długą, wynoszącą wiele tysięcy kilometrów wędrówkę do Morza Sargassowego, w czasie której w ich organizmie (mięśniach, przewodzie pokarmowym) następują głębokie zmiany.
Odżywianie
Larwy w stadium "wierzbowego liścia" odżywiają się planktonem. Węgorze wstępujące - larwami owadów, drobnymi mięczakami, ślimakami i robakami. W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu rozróżnia się węgorze wąskogłowe - których pokarm stanowią robaki, drobne ryby i stawonogi, larwy owadów, małe mięczaki - oraz węgorze szerokogłowe odżywiające się rakami i rybami.
Ukleja
Ukleja (Alburnus alburnus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Przypowierzchniowa ryba stadna
Wyraźnie górny otwór gębowy
Dawniej z jej łusek wytwarzano sztuczne perły
Budowa zewnętrzna
Ciało smukłe, bocznie ścieśnione. Jego wysokość jest około dwóch razy większa od szerokości trzonu ogonowego. Otwór gębowy górny, skośnie skierowany ku górze. Dolna szczęka nie pogrubiona, wysunięta ku przodowi. Bezłuski kil pomiędzy płetwami brzusznymi a odbytową. Łuski średniej wielkości, 46-53 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa z 11-12, a odbytowa, wyraźnie dłuższa, z 18-32 promieniami. Rozpoczyna się ona za tylną krawędzią płetwy grzbietowej. Zęby gardłowe dwurzędowe i piłkowane, 2.5-5.2. Długie, gęsto ustawione wyrostki filtracyjne. Grzbiet koloru od zielonoszarego do zielononiebieskiego; boki i strona brzuszna intensywnie, srebrzyście lśniące. Płetwy grzbietowa i ogonowa jasnoszare do zielonkawych. Płetwy parzyste i odbytowa białawe; pomarańczowa nasada. Długość 12-15 cm, maksymalnie 25 cm.
Występowanie
W stojących i wolno płynących wodach na północ od Pirenejów i Alp, od Anglii (brak jej w Szkocji i Irlandii) i Francji po Ural oraz zachodnią część Kraju Zakaukaskiego. Także w basenie Dunaju i południowej Skandynawii. Na południowych Bałkanach występują dwa podgatunki tej ryby.
Tryb życia
Stadna, ruchliwa ryba powierzchniowa, żyjąca zarówno w strefie brzegowej, jak i otwartej wody. Wybiera miejsca spokojne, unikając wody zmąconej, a także rejonów silnie porośniętych roślinnością. Tarło od kwietnia do czerwca. W okresie tarła samce z wysypką tarłową. Ikra składana jest w płytkich, żwirowych miejscach strefy brzegowej, a także w dopływach i odpływach jezior. Kleiste jaja (około 1500) przyczepiają się do kamieni i podwodnych roślin. Po tygodniu wylęgają się z nich larwy. Po pierwszym roku życia ryby osiągają długość 3-5 cm. Dojrzałość płciową uzyskują w 2-3 roku życia.
Odżywianie
Zwierzęta planktonowe, larwy owadów.
Świnka
Świnka (Chondrostoma nasus) Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, jezioro
Pysk nosowato wydłużony
Zeskrobuje glony
Gatunek stopniowo zanikający
Budowa zewnętrzna
Daleko wysunięty, tępo zakończony pysk o dolnym, poprzecznie ustawionym otworze gębowym. Warga dolna zrogowaciała, z ostrą krawędzią. Łuski średniej wielkości, 55-62 wzdłuż linii bocznej. W płetwie grzbietowej 12 promieni, w odbytowej zaś 13-14. Otrzewna koloru czarnego (czarne wnętrze brzucha). Zęby gardłowe jednorzędowe, nożowate, 7/6/-6. Grzbiet niebieskoszary do zielonoszarego, o jasnym metalicznym połysku w okresie tarła. Płetwy piersiowe, brzuszne i odbytowa żółtawoczerwone do fioletowych. Długość 25-40 cm, maksymalnie 50 cm.
Występowanie
W płynących wodach (krainy lipienia i brzany) od północnej Francji, dorzecze Rodanu, poprzez dorzecza Renu i Dunaju po Morze Kaspijskie. Tworzy liczne podgatunki, m.in.: Chondrostoma nasus borystenicum (w delcie Dunaju, w Dniestrze po Don), Chondrostoma nasus ohridanum (Jezioro Ochrydzkie), Chondrostoma nasus prespense (jezioro Prespa), Chondrostoma nasus vardarense (południowo-wschodnie Bałkany), Chondrostoma nasus variabile (północne dopływy Morza Kaspijskiego). W Azji Mniejszej spotykana tylko w zachodniej Turcji. Gatunkami blisko spokrewnionymi są Chondrostoma regium (centralna i wschodnia Turcja) i Chondrostoma cyri (południowe rzeki Kaukazu.
Tryb życia
Stadna ryba przebywająca zazwyczaj przy dnie w płytkim nurcie, ponad żwirowymi ławami. Jedynie zimą schodzi w głębsze miejsca rzeki. Tarło od marca do maja. W tym okresie zarówno u samców, jak i u samic pojawia się wysypka tarłowa. Dojrzałe do rozrodu ryby ciągną stadami w górę rzeki. Kleista ikra o średnicy 1 mm (do 100000 sztuk na samicę) składana jest w płytkich miejscach nad żwirowym dnem.
Odżywianie
Zjada glony porastające podwodne kamienie, także korzenie roślin i drobne zwierzęta denne.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy świnki to... czyczuła, dunka, frycówka, nos, molawka, poduzd, siga, siuleja, srołka, piaskówka, podświnka, podustew oraz poduzd.
Tołpyga
Tołpyga biała (Hypophthalmichthys molitrix) Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro, staw
Pochodzi ze wschodniej Azji
Planktonożerna
U nas w warunkach naturalnych się nie rozmnaża
Budowa zewnętrzna
Wyciągnięte, nieco wygrzbie- cone, bocznie ścieśnione ciało, o szerokiej, spiczasto kończącej się głowie. Otwór gębowy górny, prawie pionowy, pozbawiony wąsów. Oczy małe, leżące poniżej środkowej linii głowy. Strona brzuszna z kilem biegnącym od wysokości szczelin skrzelowych do początku płetwy odbytowej. Łuski małe, 110-124 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa z 11-15, a odbytowa z 14-17 promieniami. Początkowe 2-3 promienie lekko pogrubione. Zęby gardłowe jednorzędowe, 4-4. Grzbiet ciemny. Boki i strona brzuszna u młodych ryb (1-3-letnich) srebrzyście ubarwione; w starszym wieku są ołowianoszare. Maksymalna długość 100 cm.
Występowanie
Ciepłe, głębokie wody płynące i jeziora na terenie Chin oraz w dorzeczu Amuru. Wprowadzona na Tajwan i do Tajlandii. Dzięki zabiegom zarybieniowym szeroko rozprzestrzeniana obecnie w wodach Europy Środkowej i Wschodniej.
Tryb życia
W swej ojczyźnie tołpygi białe ciągną w okresie letnim z rzek na zalewowe obszary, z których powracają dopiero jesienią. Tarło odbywa się latem przy temperaturze wody 23-24°C. Ikra (do 500000 na jedną samicę) swobodnie unosi się w wodzie. Po zresorbowaniu zawartości woreczka żółtkowego wylęg udaje się w spokojne zakole rzeki, gdzie w początkowym okresie odżywia się zwierzęcym planktonem. W rzece Jangcy dojrzałość płciową uzyskuje w 3-4 roku życia, w Europie Środkowej (Węgry) w 5-6 roku.
Odżywianie
Przy długości 5 do 10 cm w pokarmie młodych tołpyg białych zaczyna w coraz większym stopniu dominować fitoplankton. Równocześnie ich przewód pokarmowy wydłuża się, przekraczając 6-7-krotnie długość ciała.
Gatunki podobne
Bardzo podobna jest tołpyga pstra (pochodzi z Chin, rośnie dwa razy większa), której oczy położone są jeszcze niżej. Kil na jej brzuchu ciągnie się jednak tylko od płetw piersiowych do otworu odbytowego, a płetwy piersiowe są dłuższe - skierowane ku tyłowi sięgają poza nasady płetw brzusznych.
Uwagi
Ponieważ w dawnym Związku Radzieckim dokonywano w stawowej hodowli krzyżówek tołpygi pstrej z tołpygą białą, mieszańce mogą być spotykane również w polskich wodach.
Szczupak
Szczupak (Esox lucius)Szczupakowate (Esocidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro, staw
Ma pysk podobny do kaczego dzioba
Czatuje wśród roślin wodnych
Jedna z najważniejszych ryb sportowych
Budowa zewnętrzna
Bardzo silnie wydłużone, bocznie słabo ścieśnione ciało, o przesuniętej daleko ku tyłowi płetwie grzbietowej. Brak płetwy tłuszczowej. Płetwy grzbietowa i odbytowa ustawiona naprzeciw siebie. Płetwa ogonowa rozwidlona. Długa głowa, o pysku uformowanym w kształcie kaczego dzioba. Szeroki otwór gębowy, szczęka dolna wysunięta do przodu. Szczęki, łuki podniebienne oraz język są silnie uzębione, na dolnej szczęce duże spiczaste kły. Wzdłuż ciała 110-130 małych łusek. Linia boczna kilkakrotnie przerywana. Ubarwienie bardzo zmienne, co zależy od charakteru zamieszkiwanej wody. Grzbiet brązowy lub zielonkawy, boki jaśniejsze z ciemnymi poprzecznymi plamami. Na głowie podłużne smugi. Brzuch białawy do żółtawego. Płetwy grzbietowa, ogonowa i odbytowa z nieregularnymi ciemnymi plamami. Jednoroczne ryby, przebywające w silnie zarośniętych roślinnością przybrzeżnych rejonach zbiornika są najczęściej jasnozielone. Samce osiągają maksymalnie długość 100 cm, samice do 150 cm. Mogą żyć kilkanaście i więcej lat.
Występowanie
Szeroko rozprzestrzeniony w rzekach i jeziorach strefy klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej. W dopływach Morza Północnego i Bałtyckiego, Morza Azowskiego, Czarnego, Kaspijskiego oraz Jeziora Aralskiego. W Alpach do wysokości 1500 metrów nad poziomem morza, w wodach słonawych Bałtyku, na Kaukazie i w Azji Mniejszej. We Włoszech od Padu do Tybru, w Norwegii do 66° szerokości geograficznej północnej.
Tryb życia
Stanowiskowa ryba czystych, spokojnych wód. Szczególnie liczna w jeziorach o bujnym poroście wodnej roślinności. Stoi tu prawie bez ruchu na skraju zarośli wodnych, czatując na swą zdobycz. Tarło od lutego do maja, co zależy od charakteru zasiedlanej wody. Tarliska znajdują się w płytkich, bujnie porośniętych roślinnością, brzegowych partiach zbiornika lub na zalanych wiosennym przyborem łąkach. W czasie tarła jednej dużej samicy towarzyszy z reguły kilka mniejszych od niej samców. Kleista ikra o średnicy 3 mm (40 000-45 000 na kilogram ciężaru ciała samicy) mocno przykleja się do podwodnych roślin. Okres wylęgania 10-30 dni. Larwy mają na głowie gruczoły, wytwarzające kleistą nić, za pomocą której przytwierdzają się na okres 10-20 dni do roślin. Młode szczupaki osiągają w pierwszym roku życia długość 15-30 cm. Dojrzewają płciowo w 2-4 roku życia.
Odżywianie
Świeżo wylęgłe szczupaki odżywiają się zooplanktonem. W miarę wzrostu aczynają polować, głównie na obunogi z rodzaju Gammarus, by przy długości 4 cm rozpocząć odżywianie się wyłącznie rybami. Dorosłe szczupaki zjadają również dostające się do wody małe zwierzęta lądowe (szczury, myszy, żaby i inne) oraz młode ptaki wodne.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy szczupaka to... wilk, szczybiałka, szczuk oraz szczubeł.
Sum
Sum (Silurus glanis) Sumowate (Siluridae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro
Nocny drapieżnik
Jedna z naszych największych i najsilniejszych ryb
Wysoko ceniona przez wędkarzy, smaczna ryba
Budowa zewnętrzna
Silnie wyciągnięte, bezłuskie, pokryte śluzem ciało. Głowa szeroka, grzbieto-brzusznie spłaszczona. Trzon ogonowy silnie ścieśniony w płaszczyznach bocznych. Otwór gębowy duży, końcowy. Szczęki z gęstymi, szczotkowatymi, drobnymi zębami. Na górnej szczęce 2 bardzo długie wąsy. Na spodniej stronie głowy 4 znacznie krótsze wąsy. Linia boczna pełna. Płetwa grzbietowa bardzo mała, licząca 3-5, odbytowa zaś 84-92 promieni. Jest ona bardzo długa i łączy się z płetwą ogonową. Pierwszy promień płetwy piersiowej jest pogrubiony, spiczasty i na tylnej krawędzi ma piłkowany grzebień. Pęcherz pławny otwarty. Grzbiet niebieskawoczrniawy, brązowy lub zielonkawy. Boki jaśniejsze, ciemno marmurkowate. Strona brzuszna brudnobiała z czerwonawym poblaskiem. Przeciętna długość wynosi 100 do 200 cm, maksymalna 300 cm (150 kg). Według dawnych przekazów sumy osiągały wiek ponad 100 lat. Pozostawmy to bez komentarza, jednak pewnym jest, że ryba ta dożywa kilkudziesięciu lat.
Występowanie
Ciepłe jeziora, starorzecza i duże rzeki o miękkim podłożu, w Europie Środkowej i Wschodniej. Rzadko spotykany w Danii. Nie występuje na zachód od Renu, brak go na Półwyspie Iberyjskim i we Francji (z wyjątkiem Doubs), we Włoszech i południowo-zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego oraz dopływach Oceanu Lodowatego Północnego. Liczny w zlewisku Bałtyku i Morza Czarnego, gdzie spotykany bywa również w wodach słonawych.
Tryb życia
Nocą aktywna, dzień spędzająca w ukryciu, ryba denna (głębokie jamy pod brzegami, zatopionymi pniami drzew i wśród roślinności wodnej). Zimą ciągnie w głębokie, zaciszne miejsca. W tym okresie nie przyjmuje pokarmu. Młode ryby bardziej towarzyskie, dorosłe osobniki wiodą samotny tryb życia. Tarło - od maja do lipca w wodzie o temperaturze nie niższej niż 18°C, stąd w północnych rejonach występowania tarło dobywa się w lipcu i sierpniu. W płytkim, silnie porośniętym roślinnością miejscu samiec formuje swym ciałem rodzaj gniazda (nieckę) z utworzonym z roślin niskim wałem. Składana jest tutaj, nierzadko przez kilka samic, kleista, jasnożółta, duża ikra o średnicy 3 mm (około 30 000 sztuk na kilogram ciężaru ciała samicy). Okres inkubacji wynosi 3-10 dni. Samiec opiekuje się ikrą i wylęgiem. Wylęgające się podobne do kijanek larwy mają długość około 7 mm. Przyczepiają się do gniazda i spoczywając bez ruchu wchłaniają zawartość woreczka żółtkowego. W pierwszym roku, w ciepłych rejonach swego występowania osiągają ciężar 300 g i mierzą 20 cm. Samce rosną szybciej i już w wieku 2-3 lat uzyskują dojrzałość płciową. Samice dopiero jako 3-5-letnie ryby.
Odżywianie
W młodości plankton i małe zwierzęta denne. Rośnie bardzo szybko. Osiągnąwszy długość 30 cm odżywia się małymi rybami. Później jego pokarmem stają się ryby większe (miętus, leszcz, węgorz). Nie gardzi również żabami, traszkami, rakami, ptactwem wodnym i małymi sskami (piżmaki, myszy). W wieku dorosłym jest groźnym drapieżnikiem.
Uwagi
W zlewisku Morza Czarnego, Azowskiego, Kaspijskiego oraz Jeziora Aralskiego sum odgrywa znaczenie gospodarcze. Czasami ikra jego mieszana jest z ikrą jesiotra i sterleta i przyrządzana jako kawior. Z pęcherza pławnego wyrabiany jest rybi klej.
Strzelba
Strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro
Ruchliwa ryba stadna
Samiec nosi barwną szatę godową
U nas bardzo liczna w górskich rzekach
Budowa zewnętrzna
Ciało silnie wyciągnięte, w przekroju prawie okrągłe, bocznie ścieśnione jedynie na trzonie ogonowym. Otwór gębowy mały, końcowy. Łuski małe, 80-90 wzdłuż ciała. Linia boczna jest najczęściej niepełna; przerywana, poczynając od środka ciała ku tyłowi. W płetwach grzbietowej i odbytowej po 10 promieni. Zęby gardłowe dwurzędowe, 2.5-5/4/.2. Ubarwienie ryb, zależnie od miejsca ich występowania jest bardzo zmienne: grzbiet najczęściej zielonoszary; boki jaśniejsze, srebrzyście lśniące, a często również z dużymi poprzecznymi (w formie opasek) ciemnymi plamami i złociście lśniącą podłużną wstęgą; strona brzuszna biaława. W okresie tarła samce są ciemniej ubarwione. Mają czerwony brzuch i jasną plamę na pokrywach skrzelowych. Długość 7-10 cm, maksymalnie 14 cm (samce).
Występowanie
Czyste, dobrze natlenione wody płynące i jeziora o żwirowo-kamienistym podłożu. W Europie szeroko rozprzestrzeniona - od północnej Hiszpanii, Francji i Wysp Brytyjskich (z wyjątkiem północnej Szkocji) aż do Uralu. Nie występuje na Islandii i w Norwegii, w środkowych i południowych Włoszech oraz na Peloponezie. Podgatunek Phoxinus phoxinus colchicus występuje w zachodniej części Zakaukaskiego Kraju.
Tryb życia
Mała, bardzo żywa stadna ryba trzymająca się zazwyczaj blisko powierzchni wody. Tarło ciągnie się od kwietnia do lipca. Wysypka tarłowa występuje zarówno u samca, jak i u samicy. Dojrzałe do rozrodu osobniki ciągną w górę rzeki pod prąd. Żyjące zaś w jeziorze podchodzą blisko brzegów. Ikra składana jest w płytkich miejscach na żwirowych ławach. Kleiste jaja o średnicy 1-3 mm (200-1000 zależnie od wielkości samicy), przyczepiają się do kamieni, rzadziej do roślin. Okres inkubacji ikry wynosi 5-10 dni. Ryby uzyskują dojrzałość płciową pod koniec pierwszego lub drugiego roku życia.
Odżywianie
Małe zwierzęta denne oraz owady z powietrza.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy strzebli to... zdyrka, zderka, szybla, szczebla, strzemięga, strzyga, strzwęga, czarnuszka czerembucha, dzierdzyk, olszanka, olszówka, meres, nerest, prądówka, pstrzelęga, starula oraz świerzbówka.
Sandacz
Sandacz (Stizostedion lucioperca)Okoniowate (Percidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro
Samiec strzeże ikry
Cenna ryba konsumpcyjna i sportowa
Największy krajowy przedstawiciel rodziny okoniowatych
Budowa zewnętrzna
Wyciągnięte, szczupakowate ciało o długim, spiczastym pysku i szerokim, końcowym otworze gębowym. Szczęki nierówno uzębione (małe szczotkowate zęby, a między nimi duże zęby chwytne). Wieczko skrzelowe z małym kolcem. Przedpokrywowa kość wieczka skrzelowego ząbkowana. Rozstaw oczu odpowiada średnicy oka lub jest mniejszy. Małe łuski grzebykowe, 80-97 wzdłuż linii bocznej. Policzki nagie lub tylko częściowo pokryte łuskami. Dwie prawie jednakowej długości płetwy grzbietowe. Pierwsza z 13-15 twardymi promianiami. W drugiej płetwie grzbietowej od 1 do 2 twardych promieni i 19-23 miękkich. Płetwa odbytowa z 2 twardymi i 11-13 miękkimi promieniami. Grzbiet ciemny zielonkawy do szarego. Boki jasne. U młodych ryb z 8-10 ciemnymi poprzecznymi pręgami (u ryb starszych są słabiej widoczne). Brzuch białawy. Na płetwach grzbietowych rzędy ciemnych punktów. Na płetwie ogonowej małe, czarne plamy. Długość 40-70 cm, maksymalnie 130 cm.
Występowanie
W środkowo i wschodnioeuropejskich większych rzekach jeziorach oraz zbiornikach zaporowych o twardym podłożu, zwłaszcza w tych, które latem nagrzewają się, a ich woda "kwitnie" wskutek rozwoju glonów. Obecnie, w następstwie sztucznej hodowli i zarybiania, szeroko rozprzestrzeniony również w wodach Europy Zachodniej.
Tryb życia
Samotnik, unikający silnie zarośniętych roślinnością przybrzeżnych miejsc, polujący głównie w strefie wolnej wody. Lubi zbiorniki o twardym dnie i mętnej wodzie. Występuje również w rzekach o słabym prądzie, jednak nie toleruje wód z niską zawartością tlenu (nie mniej niż 3,5 ml tlenu rozpuszczonego w litrze wody). Jego populacje są liczne w zbiornikach z niskim pogłowiem szczupaka (konkurencja pokarmowa). Na tarło wstępuje do starorzeczy lub spokojnych zatok większych rzek. Przed złożeniem ikry samiec buduje gniazdo. Miejsce wybrane na twardym podłożu oczyszcza z ruchomych, mulistych cząstek tak dokładnie, że ukazują się korzenie wodnych roślin. Średnica gniazda wynosi około 0,5 m. Jest ono zakładane w stosunkowo płytkim miejscu (0,5 do 1,5 m głębokości). Tarło - kwiecień do maja (przy temperaturze wody powyżej 9°C). Kleista ikra o średnicy 1-1,5 mm (150000-200000 na kilogram ciężaru ciała samicy) przyczepia się pojedynczo (często również zbrylona) do znajdujących się w gnieździe pędów roślin, korzeni oraz gałęzi. Samiec pilnuje gniazda, oczyszczając ikrę z osadzającego się na niej namułu. Okres inkubacji jaj wynosi około tygodnia. W pierwszych dniach po wylęgu młode ryby odżywiają się zawartością woreczka żółtkowego. Trzymają się w pobliżu powierzchni wody. Samice zazwyczaj rosną szybciej od samców, ale dojrzewają płciowo dopiero w wieku 3-5 lat. Samce dojrzewają w 3-4 roku życia przy długości ciała 35-45 cm.
Odżywianie
Wylęg sandacza oprócz drobnych form zooplanklonu zjada również swych później wylęgających się pobratymców. Osobniki dorosłe odżywiają się niedużymi rybami (stynka, płoć, okoń, ukleja i inne). W okresie zimowym sandacz nie zapada w zimowy letarg i w związku z tym nie zaprzestaje pobierania pokarmu. Natomiast w okresie rozrodu nie odżywia się.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy sandacza to... snadał oraz sandatka.
Różanka
Różanka (Rhodeus sericeus amarus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Symbioza między rybą a małżem
Stopniowy spadek liczebności
Popularna ryba stawikowa i akwarystyczna
Budowa zewnętrzna
Ciało silnie wygrzbiecone, bocznie ścieśnione. Otwór gębowy mały, końcowy. Łuski duże, 34-38 wzdłuż ciała, linia boczna zaznaczona tylko na pierwszych 5-6 łuskach. Płetwa grzbietowa z 12-13, a odbytowa z 11-13 promieniami. Zęby gardłowe jednorzędowe, 5-5. U samic pojawia się w okresie tarła długie, rurkowate pokładełko. Grzbiet zielonoszary, do czarniawego. Boki jaśniejsze, srebrzyście lśniące, z długą, mieniącą się, zielononiebieską wstęgą. Strona brzuszna biała, różowo połyskująca. W okresie tarła samiec przybiera szatę godową. Jego gardło, piersi i przednia część brzucha stają się czerwone, grzbiet i tylna część ciała mienią się niebieskawozielono. Długość 5-6 cm, maksymalnie 9 cm.
Występowanie
Na północ od Pirenejów i Alp, w stojących i wolno płynących wodach zasiedlanych przez małże (skójka, szczeżuja). Od Francji i południowo-wschodniej Anglii (została tam wprowadzona) po dorzecze Wołgi.
Tryb życia
Stadna ryba bytująca w silnie zarośniętych roślinnością, przybrzeżnych partiach wody. Tarło - od kwietnia do czerwca. Samiec wyszukuje małża. Samica pokładelkiem składa ikrę do jamy skrzelowej małża. Równocześnie ponad małżem samiec wydala nasienie, które razem z wciąganą wodą dostaje się do jamy skrzelowej, zapładniając znajdujące się w niej jaja. Inkubacja trwa od 2 do 3 tygodni. Młode ryby opuszczają bezpieczne schronienie we wnętrzu małża przy długości 11 mm.
Odżywianie
Wodne rośliny oraz różnego rodzaju drobne, zwierzęce organizmy.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy różanki to... sikawka, siekierka, siekacz, pukas, płocica, płaskura, płaskaczka, parynka oraz paraszka.
Pstrąg
Pstrąg potokowy (Salmo trutta fario)Łososiowate (Salmonidea)
Woda: sstrumień, rzeka, jezioro
Zajmuje terytoria osobnicze
Jest rybą przewodnią krainy pstrąga
Wędkarze nazywają go zwykle "potokowcem"
Budowa zewnętrzna
Ciało wyciągnięte, w zależności od charakteru wody mniej lub bardziej wygrzbiecone i bocznie spłaszczone, z szerokim trzonem ogonowym. Płetwa tłuszczowa pomiędzy płetwą grzbietową i ogonową. Łuski drobne, 110-120 wzdłuż linii bocznej, 14-19 (najczęściej 16) pomiędzy płetwą tłuszczową a linią boczną (łącznie z leżącymi na niej łuskami). Głowa o tępo zakończonym, szeroko wciętym pysku, sięgającym tylnej krawędzi oka; 2-5 górnych i dolnych wyrostków filtracyjnych pierwszego łuku skrzelowego jest guzkowatych, środkowe są pałeczkowate. Na płytce lemiesza znajduje się 2-6 zębów, na trzonie 9-18 umieszczonych najczęściej w dwóch rzędach. Tylny brzeg płetwy ogonowej jest u młodych ryb owalnie wcięty. U dorosłych jest prawie prosty. Ubarwienie bardzo zmienne, zależnie od miejsca przebywania. Najczęściej od zielonkawego do brązowawego. Na bokach, tak powyżej, jak i poniżej linii bocznej, plamy ciemne oraz czerwone z białą obwódką. Płetwa tłuszczowa jasna, czerwono cętkowana. Młode ryby mają 6-9 ciemnych poprzecznych plam. Długość 20-40, maksymalnie 50 cm.
Występowanie
Rzeki i jeziora o piaszczystym i żwirowym podłożu. Od Hiszpanii przez całą Europę aż do Uralu.
Tryb życia
Niewędrowna, skarłowaciała forma troci wędrownej (Salmo trutta trutta) z 18 podgatunkami, morfami w całej Europie). Tarło od września do lutego. Czerwonawa ikra o średnicy 4-5 mm (1000-1200 jaj na kilogram ciężaru ciała samicy) składana jest do wykopanych w żwirze płytkich jam. Okres wylęgania od 2 do 4 miesięcy.
Odżywianie
Małe, różnorodne organizmy zwierzęce, również owady fruwające ponad powierzchnią wody, w starszym wieku głowacze i inne małe ryby.
Płoć
Płoć (Rutilus rutilus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Jedna z najpospolitszych ryb
Dobrze nadaje się do akwarium zimnowodnego
Stosunkowo mało wrażliwa na moską jakość wody
Budowa zewnętrzna
Ciało w zależności od wieku ryby i rodzaju zamieszkiwanej wody mniej lub bardziej wygrzbiecone, ścieśnione w płaszczyznach bocznych. Linia brzucha pomiędzy płetwami brzusznymi a odbytową zaokrąglona. Początek płetwy grzbietowej na linii nasady brzusznych (tylko czasami minimalnie przesunięty ku tyłowi). Otwór gębowy wąski, ustawiony prawic poziomo. Oczy czerwonawe (znak rozpoznawczy płoci, która jest bardzo podobna do wzdręgi), koliste duże łuski, 39-48 (najczęściej 42-45) wzdłuż linii bocznej. W płetwach piersiowych po 16 promieni, w grzbietowej i odbytowej po 12-14. Zęby gardłowe jednorzędowe 5/6/-5. Grzbiet ciemnozielony, do zielononiebieskiego, boki srebrzyste z żółtawym połyskiem. W okresie tarła brzuch połyskuje czerwonawo. Płetwy piersiowe, brzuszne i odbytowa są czerwonawe. Długość 25-30 cm, maksymalnie 50 cm.
Występowanie
Europejskie wody stojące i wolno płynące na północ od Pirenejów i Alp, aż po Ural i Syberię. W dopływach mórz Czarnego i Kaspijskiego oraz systemach rzecznych, uchodzących do Morza Egejskiego, w Maricy i Wardarze, występują cztery podgatunki płoci. W Morzu Czarnym i Azowskim występuje anadromiczna, żyjąca w słonawych wodach forma Rutilus rutilus heckeli, w Morzu Kaspijskim zaś Rutilus rutilus caspicus.
Tryb życia
Stadna ryba porośniętej roślinnością przybrzeżnej strefy. Zimę spędza w spokojnych, głębokich miejscach. Pora tarła od kwietnia do maja. W tym okresie u samców występuje wysypka tarłowa. Ikra kleista o średnicy 1 mm (50000 do 100000 sztuk, u formy wędrownej do 200000) przyczepia się, podobnie jak świeżo wyklute larwy, do podwodnych roślin, korzeni oraz kamieni. Okres wylęgania 4-10 dni.
Odżywianie
Małe organizmy zwierzęce oraz rośliny.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy płoci to... wandrówka oraz płotka.
Piskorz
Piskorz (Misgurnus fossilis)Kozowate - piskorzowate (Cobitidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Typowa ryba przydenna
Słynie jako "meterorolog"
Świetnie nadaje się do akwarium
Budowa zewnętrzna
Ciało walcowate. prawie okrgłe, bocznie cienione jedynie w tylnej częci. Skóra pokryta gęstym luzem. Wski, dolny otwór gębowy otoczony dziesięcioma wsikami; szeć na szczęce górnej. cztery na szczęce dolnej. Przedni otwór nosowy rurkowaty. Brak ocznego kolca. Łuski bardzo małe. Niepełna linia boczna. Płetwa grzbietowa z 8-9, a odbytowa z 7-8 promieniami. Płetwa ogonowa zaokrglona. Grzbiet ciemnobrzowy. Boki janiejsze, skórzastego koloru, z szerok, biegnc porodku czarnobrzow, dług wstęg, oraz powyżej i poniżej z równoległymi, węższymi ciemnymi paskami. Strona brzuszna jasna. Długość 20-25 cm, maksymalnie 30 cm.
Występowanie
Płytkie, stojące wody o mulistym podłożu (torfowiska, rowy, stawy, małe jeziorka). Od północnej Francji przez Europę Środkową, dorzecze Dunaju, aż po dorzecze Wołgi.
Tryb życia
Denna ryba przebywająca w ciągu dnia w ukryciu, ożywiająca się dopiero z nastaniem ciemności. Spadek ciśnienia atmosferycznego (zmianę pogody) piskorz sygnalizuje podpływając ku powierzchni wody i chwytając powietrze atmosferyczne; stąd otrzymał przydomek "ryba-barometr". Oprócz normalnego oddychania skrzelowego posiada zdolność oddychania jelitowego. Przy niedoborach tlenu w wodzie połyka powietrze atmosferyczne i przepycha je przez jelito. W jego śluzówce rozwinięta jest bogata sieć naczyń krwionośnych, którymi pobierany jest z powietrza tlen i wydalany z organizmu dwutlenek węgla. Zużyte powietrze wydalane jest otworem odbytowym. Tarło - kwiecień do czerwca. Okres inkubacji jaj 8-10 dni. Wylęgające się larwy mają nitkowate, zewnętrzne skrzela.
Odżywianie
Małe zwierzęta denne.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy piskorza to... węgor, piskor, jun oraz wiun.
Okoń
Okoń (Perca fluviatilis)Okoniowate (Percidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Dwie płetwy grzbietowe
Pospolity i liczny w wodach wszelkich typów
Wysoko ceniona ryba sportowa i konsumpcyjna
Budowa zewnętrzna
Ciało mniej lub silniej wygrzbiecone, co jest zależne od warunków troficznych, panujących w zamieszkiwanej przez ryby wodzie. Pysk tępy z. szerokim, końcowym otworem gębowym. Wieczko skrzelowc w tylnej części spiczasto wyciągnięte i zakończone mocnym kolcem. Małe łuski grzebykowe, 58-67 wzdłuż linii bocznej. Dwie płetwy grzbietowe. Pierwsza z 13-17 twardymi promieniami, druga z 1-2 twardymi 1 13-16 miękkimi. W płetwie odbytowej 2 twarde i 8-10 miękkich promieni. Grzbiet ciemnoszary do niebieskawego lub zielonooliwkowego. Boki jaśniejsze z 6-9 ciemnymi, poprzecznymi, pojedynczymi lub rozwidlającymi się prążkami. Brzuch od białego do czerwonawego, o srebrzystym połysku. Przy tylnej krawędzi pierwszej płetwy grzbietowej występuje czarna plama. Płetwy brzuszne i odbytowa czerwonawe. Samce są intensywniej wybarwione niż samice. Długość 25-30 cm, maksymalnie 51 cm.
Występowanie
Szeroko rozprzestrzeniony w wodach płynących (do 1000 m n.p.m.) prawie całej Europy. Nie występuje w północnej Norwegii, Szkocji i na Półwyspie Pirenejskim, w południowych i środkowych Włoszech, zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego oraz na Peloponezie.
Tryb życia
Stanowiskowa ryba. lubiąca spokojne wody z twardym podłożem. W młodości żyje stadnie. Stare osobniki są samotnikami. Tarło od marca do czerwca, zależnie od geograficznego położenia zamieszkiwanej wody (temperatura tarła 7-8°C). Ikra o średnicy 1,5-2 mm, składana jest w formie długich galeratowatych falbanek, zawieszanych na roślinach, kamieniach i zatopionych gałęziach. Okres inkubacji 2 do 3 tygodni.
Odżywianie
Bezkręgowce, ikra i wylęg ryb oraz małe ryby.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy okonia to... okłoń, garbus oraz kostyrz.
Miętus
Miętus (Lota lota)Dorszowate (Gadidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro
Wąski na żuchwie
Ma wyśmienite mięso
Ryba wybitnie zimnolubna, aktywna przede wszystkim w zimie
Budowa zewnętrzna
Ciało silnie wyciągnięte, z przodu walcowate, w części tylnej bocznie ścieśnione. Głowa szeroka i płaska. Duży, lekko dolny otwór gębowy. Szczęki z drobnymi, tarkowatymi zębami. Na podbródku jeden długi wąs. Przy otworach nosowych dwa króciutkie wąsiki. Łuski małe, cienkie, okrągłe. Linia boczna niepełna. Pierwsza płetwa grzbietowa z 9-16, druga z 67-85 promieniami - jest ona prawie tak długa jak płetwa odbytowa (65-78 promieni). Płetwy brzuszne położone gardłowo. Płetwa ogonowa zaokrąglona. Ubarwienie grzbietu brązowe, oliwkowożółte lub zielonkawe z ciemnym, niewyraźnym marmurkowym wzorem. Boki jaśniejsze, żółtawe. Brzuch białawy; ubarwienie ryb w zależności od podłoża jest bardzo zmienne. Młode są znacznie ciemniejsze od ryb dorosłych. Miętus ma przeciętnie 30-60 cm długości, maksymalnie 120 cm. Osiąga wówczas 25-30 kg i wiek 15-20 lat.
Występowanie
Ryba ta zamieszkuje przydenne rejony przejrzystych, chłodnych wód. Jest jedynym przedstawicielem rodziny dorszowatych w wodach słodkich, docierając w nich aż do krainy pstrąga. Znaleźć ją można w rzekach i jeziorach (w Alpach do wysokości ponad 1200 m), od Europy Zachodniej i Środkowej po dorzecze Amuru i zlewisko Jeziora Bajkał. Żyje również w słonawych wodach rzecznych delt. Występuje w Skandynawii.
Tryb życia
Ryba aktywna o zmroku i nocą. Tarło - od listopada do marca przy temperaturze wody 0,5-4°C. Ikra o średnicy 1 mm (1000000 sztuk na kilogram ciężaru ciała samicy) zawiera dużą kroplę tłuszczu, dzięki czemu swobodnie unosi się w wodzie (drobna, pelagiczna ikra charakterystyczna jest również dla morskich przedstawicieli dorszowatych). Ikra corocznie składana jest w tych samych miejscach, nad żwirowym lub piaszczystym podłożem. W zależności od temperatury wody okres jej inkubacji wynosi od 6 do 10 tygodni. Liczące zaledwie 3 mm długości larwy pędzą pelagiczny tryb życia w powierzchniowych warstwach wody. Na dnie osiadają dopiero po osiągnięciu długości 6-7 mm. Młode, 1-2-letnie ryby większą część czasu spędzają ukryte pod kamieniami. Samce dojrzewają pod koniec trzeciego, natomiast samice w końcu czwartego roku życia. Poza wodą miętus jest bardzo żywotny i w wilgotnym (chłodnym) powietrzu potrafi przetrwać kilka godzin. Ryba ta z powodzeniem wprowadzona została do wielu sztucznych zbiorników wodnych, jednak próby jej sztucznej hodowli dotychczas nie zostały uwieńczone sukcesem.
Odżywianie
Młode osobniki zjadają robaki, larwy owadów, skorupiaki, drobne ślimaki i mięczaki. W starszym wieku odżywia się rybami (jazgarz, kiełb, płoć i inne) oraz rakami. Miętus zyskał miano groźnego rabusia ikry i wylęgu ryb; zwłaszcza w pstrągowych wodach może być sprawcą znacznych szkód.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy miętusa to... meniok, mentuz, miniok, minka, mich, myniok oraz niuch.
Uwagi
Mięso miętusa uważane jest za delikatesowy przysmak.
Lipień
Lipeń (Thymallus thymallus) Lipieniowate (Thymallidae)
Woda: strumień, rzeka
W wodach płynących gatunek przewodni krainy lipienia
Bardzo duża płetwa grzebietowa, przypominająca chorągiew
Ryba o wyjątkowo smacznym mięsie, niezwykle atrakcyjna wędkarsko
Budowa zewnętrzna
Ciało umiarkowanie wyciągnięte, bocznie ścieśnione, o małej głowie i spiczastym pysku. Łuski małe, 74-96 wzdłuż linii bocznej. Płetwa tłuszczowa pomiędzy wysoką płetwą grzbietową a płetwą ogonową. Mały otwór gębowy może sięgać do przedniej krawędzi oka. Szczęka górna wysunięta do przodu. Obydwie szczęki mają drobne zęby. Płetwa grzbietowa rozpoczyna się daleko przed nasadą płetw brzusznych. U samca płetwy grzbietowa, odbytowa oraz brzuszna są większe niż u samicy. Strona grzbietowa zielononiebieska lub niebieskawoszara, boki i brzuch w kolorze od srebrzystobiałego do mosiężnego, w okresie tarła z purpurowym odblaskiem. Na grzbiecie i bokach znajdują się nieregularnie rozmieszczone czarne plamy. Szara płetwa grzbietowa ma 4-5 rzędów czerwonawych, okrągłych plam. Długość 25-35 cm, maksymalnie 60 cm.
Występowanie
W szybko płynących, dobrze natlenionych wodach o stałym mineralnym podłożu. Rozsiedlony bardzo nieregularnie w zachodniej, środkowej i wschodniej Europie. W krajach skandynawskich spotykany również w jeziorach. Jego populacja uległa w wielu miejscach znacznemu zmniejszeniu.
Tryb życia
Ryba stanowiskowa (osiadła). Tarło od marca do czerwca. W miejscu o silnym prądzie samica składa na żwirowym podłożu jaja o średnicy od 3 do 4 mm (3000-6000 sztuk), które po zapłodnieniu przykrywa żwirem. Okres inkubacji ikry trwa około dwóch tygodni. Samce dojrzewają płciowo w drugim i trzecim roku życia, natomiast samice w czwartym. Najczęściej populacje lipienia żyją razem z populacjami pstrąga potokowego. Bardzo duże osobniki nie tolerują w miejscu swego przebywania żadnych innych konkurentów pokarmowych. Lipienie potrzebują dużo przestrzeni życiowej, dlatego nie spotyka się ich w małych potokach. Ponieważ ich wymagania tlenowe są równie wysokie jak pstrąga potokowego i pstrąga źródlanego, zanieczyszczenie pierwotnie zamieszkiwanych przez lipienie wód sprawia, że nie znajdują już w nich odpowiednich warunków bytowych. Ponadto lipień bardzo podatny jest wówczas na różne choroby. Dlatego w typowej dla siebie rzecznej krainie lipienia jest gatunkiem ustępującym. Mówi się nawet o występowaniu symptomów wskazujących, że istnienie tego gatunku zaczyna być zagrożone.
Odżywianie
Robaki, ślimaki, wodne i powietrzne owady, małe ryby oraz ikra ryb.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy lipienia to... kardynał, lipak oraz lipek.
Uwagi
Niemiecka nazwa lipienia Asche wywodzi się od popielatego, szarego odcienia, występującego w ubarwieniu tej ryby.
Leszcz
Leszcz (Abramis brama)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro, staw
Pospolita, przydenna ryba stadna
Samiec z silną wysypką godową
W wodach płynących gatunek przewodni krainy leszcza
Budowa zewnętrzna
Silnie wygrzbiecone, bocznie równie silnie ścieśnione ciało o tępym pysku i prawie dolnie ustawionym otworze gębowym. Średnica oka mniejsza od długości pyska. Łuski duże. 50-57 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa z 12, a odbytowa z 26-31 promieniami. Płetwy piersiowe sięgają do nasady płetw brzusznych. Zęby gardłowe jednorzędowe, 5-5. Grzbiet w kolorze od ołowianego do czarniawego, zazwyczaj zielonawo połyskujący. Boki jaśniejsze, metalicznie lśniące. Brzuch białawy o perłowym połysku. U starszych osobników jest on zwykle złocisty. Płetwy nieparzyste ciemnoszare; parzyste jasnoszare. Długość 30-50 cm, maksymalnie 75 cm.
Występowanie
W dużych, żyznych jeziorach i wolno płynących rzekach (kraina leszcza) na północ od Pirenejów i Alp. Od Irlandii i Anglii (nie występuje w północnej Szkocji i Kornwalii), przez Europę Zachodnią i Środkową, w południowej Norwegii, Szwecji i Finlandii. aż do Uralu. Tworzy dwa podgatunki: Abramis brama danubii (basen Dunaju) i Abramis brama orientalis.
Tryb życia
Młode ryby żyją w małych stadkach, w przybrzeżnej strefie wody. Starsze w jej głębszych rejonach, skąd wraz z nastaniem ciemności ciągną w poszukiwaniu pokarmu na przybrzeżne płycizny (głęboko penetrują muł, pozostawiając charakterystyczne ślady żerowania). Tarło - od maja do czerwca. W tym okresie u samców występuje silna wysypka tarłowa. Stado tarłowe wyszukuje płytkie, silnie porośnięte roślinnością miejsce w strefie brzegowej. Żółtawa ikra o średnicy 1,5 mm przykleja się do wodnych roślin. Okres wylęgania trwa od 3 do 12 dni. Dojrzałość płciową uzyskuje w 3-4 roku życia.
Odżywianie
Małe zwierzęta denne.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy leszcza to... glapa, kleszcz oraz laskura.
Krąp
Krąp (Blicca bjoerkna)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro, staw
Uderzająco duże oczy
Bardzo podobny do leszcza
Pospolita, plastyczna ekololgicznie ryba
Budowa zewnętrzna
Wysoko wygrzbiecone, bocznie silnie ścieśnione ciało o tępym pysku i częściowo dolnym otworze gębowym. Średnica oka większa lub równa długości pyska. Wzdłuż linii bocznej 44 do 50 łusek. W płetwie grzbietowej 11, w odbytowej 22-26 promieni. Płetwy piersiowe nie sięgają do nasady płetw brzusznych. Zęby gardłowe dwurzędowe, 1 (2,3). 5-5(3.2) l. Grzbiet zielonoszary do zielonoczarnego; boki jaśniejsze. Strona brzuszna biaława do czerwonawej, srebrzyście lśniąca. Płetwy ciemnoszare. Nasada płetw piersiowych i brzusznych czerwonawa. Długość ciała 20-30, maksymalnie 35 cm.
Występowanie
Silnie zarośnięte roślinnością nizinne jeziora oraz wolno płynące większe rzeki na północ od Pirenejów i Alp, od Francji do Uralu. Dopływy Morza Czarnego i Morza Azowskiego (Dunaj do Rionu), zlewisko Morza Kaspijskiego.
Tryb życia
Ryba stadna, przebywająca zazwyczaj w pobliżu dna, w silnie zarośniętych przybrzeżnych partiach wody. Często towarzyszy stadom leszcza (Abramis brama). Jedynie na zimowanie ciągnie do spokojnych, głębokich miejsc (np.: w starorzeczach). Tarło - maj do czerwca. U samców występuje w tym okresie bardzo drobna, słaba wysypka tarłowa. Ikra składana jest stadnie wśród przybrzeżnej, podwodnej roślinności. Jasnożółta ikra o średnicy 2 mm (11 000 do 82 000, u krąpia z Wołgi do 109 000) przyczepia się do roślin wodnych. Młode ryby rosną bardzo wolno, jednak w wieku 3-5 lat, przy długości 10-12 cm, osiągnąć mogą dojrzałość płciową.
Odżywianie
Małe zwierzęta denne oraz części roślin.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy krąpia to... podleszczak, podleszczyk, picuś, klapka i klepka.
Koza
Koza (Cobitis taenia)Kozowate - piskorzowate (Cobitidae)
Woda: strumień, rzeka
Mocno bocznie spłaszczone ciało
Kolce pod oczami
Podługowate plamy na ciele
Budowa zewnętrzna
Głowa wydłużona, bocznie silnie ścieśniona. Otwór gębowy wąski, dolny, z sześcioma krótkimi wąsikami na szczęce górnej (cztery z przodu, dwa w kącikach warg). Przedni otwór nosowy rurkowaty i krótki. Tuż pod okiem w fałdzie skórnym ukryty jest ruchomy, podwójny kolec, charakterystyczna cecha wszystkich gatunków kóz. Całe ciało pokryte małymi, cienkimi łuskami. Linia boczna wykształcona tylko w przedniej części ciała. Płetwa grzbietowa z 10-12, a odbytowa z 7-9 promieniami. U samców drugi promień płetw piersiowych jest pogrubiony. Zęby gardłowe jednorzędowe, 8(9,10)-(10,9)8. Grzbiet brudnożółty z ciemnymi, brązowymi plamami, kreskami i marmurkowymi wzorami. Boki koloru piaskowego z długim rzędem 10-20 ciemnobrązowych, jasno obramowanych plam, łączących się ze sobą czarną, cienką, długą linią. Nad nimi podobny rząd plam mniejszych. Brzuch białawy. Na górnej krawędzi nasady ogonowej czarna plama. Długość 8-10 cm.
Występowanie
Szeroko rozprzestrzeniona w całej Europie, w przejrzystych wodach płynących i brzegowej strefie jezior o piaszczystym lub mulistym podłożu. Tworzy 7 podgatunków żyjących na terenie Hiszpanii, północnych Włoch i Bałkanów. Liczebność pogłowia tego gatunku uległa w ostatnim okresie znacznemu zmniejszeniu.
Tryb życia
W ciągu dnia koza przebywa zagrzebana w piaszczystym podłożu, ożywiając się wraz z nastaniem zmierzchu. Tarło - kwiecień do czerwca. Kleista ikra składana jest w płytkiej wodzie na kamieniach lub roślinach.
Odżywianie
Małe, bytujące w podłożu zwierzęta bezkręgowe.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy kozy to... sykałka, sykawka, sykit, sikacz, piaskownica, junyk, kolinka, kowbeń, szczypawka, węgorka i kózka.
Kleń
Kleń (Leuciscus cephalus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro
Jedna z najpospolitszych ryb naszych wód płynących
Z wiekiem staje się drapieżnikiem
Ciemne obwódki łusek tworzą na ciele siatkowaty wzór
Budowa zewnętrzna
Ciało wrzecionowate, w przekroju prawie okrągłe, głowa szeroka, masywna. Szeroki otwór gębowy. Łuski duże i grube. 44-46 wzdłuż linii bocznej. W płetwie grzbietowej 11-12 promieni, w odbytowej jest ich 10-12. Zewnętrzna krawędź tej płetwy wypukła. Zęby gardłowe dwurzędowe, 2.5-5.2. Grzbiet brązowoszary z zielonkawym połyskiem, boki srebrzyste, często złociście lśniące. Brzuch białawy. Płetwy brzuszne i odbytowa czerwone. Łuski są ciemno obramowane (rysunek sieci). Długość 30-40 cm, maksymalnie do 60 cm.
Występowanie
Szeroko rozprzestrzeniony w płynących wodach Europy (od Półwyspu Iberyjskiego do Uralu) i Azji Przedniej. Rzadziej występuje w jeziorach. Z rzek zlewiska Morza Śródziemnego (Hiszpania, południowa Francja, Włochy, Grecja) znanych jest 7 podgatunków tej ryby. Blisko spokrewnionymi gatunkami są: występujący w zlewisku Morza Kaspijskiego Leuciscus agdamicus, w Turcji Leuciscus berak i Leuciscus cephaloides, a w Syrii Leuciscus lepidus.
Tryb życia
Odporna, pospolicie występująca, stadna ryba. Starsze osobniki prowadzą samotny tryb życia. Tarło od kwietnia do czerwca. U samców pojawia się w tym okresie drobna wysypka tarłowa. Kleista ikra o średnicy 1,5 mm (około 45000 sztuk na kilogram ciężaru ciała samicy) przyczepia się do kamieni i wodnych roślin. Okres inkubacji trwa około jednego tygodnia. Samce uzyskują dojrzałość płciową najczęściej po trzecim, samice zaś po czwartym roku życia. Po złożeniu ikry klenie spływają z tarlisk do głębszych miejsc, gdzie występują partie spokojnej oraz szybko płynącej wody. W ciągu dnia klenie stoją w głębokich dołach, pod nawisami brzegowymi i zwieszającymi się nadbrzeżnymi gałęziami. Te płochliwe ryby, przebywają w strefie otwartej wody, reagują ucieczką w głębinę na każdy nawet najmniejszy ruch w polu ich widzenia; wkrótce jednak ponownie pojawiają się pod jej powierzchnią.
Odżywianie
W wieku młodzieńczym robaki, skorupiaki, mięczaki, larwy owadów i owady z powietrza. Duże osobniki zjadają głównie małe ryby, żaby, przechodzące wylinkę raki a także drobne ssaki.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy klenia to... biełucha, biały jelec, ześnioczek, paruch, paryj, jedlica, klan, klanek, kleniak, kliniak, klin, klonik, lalczyk, lalec, ześnioczek oraz żabiak, kliń.
Kiełb
Kiełb (Gobio gobio)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Pospolita ryba przydenna
Często tworzy duże stada
W stawikach pełni "służbę porządkową"
Budowa zewnętrzna
Ciało wrzecionowate, w przekroju prawie okrągłe, o krótkim szerokim trzonie ogonowym. Głowa długa, oczy duże. Pysk tępy, otwór gębowy dolny. Na górnej szczęce dwa krótkie wąsiki, które odchylone do tyłu sięgają co najwyżej środka oka. Łuski duże, 40-42 wzdłuż linii bocznej. W płetwie grzbietowej 9-10 promieni. W płetwie odbytowej jest ich 8-9. Płetwa ogonowa (tak jak u wszystkich gatunków kiełbi) rozwidlona. Zęby gardłowe dwurzędowe, (2)3.5-5.3(2). Grzbiet brązowoczarniawy, brązowozielonkawy lub brązowoniebieskawy. Boki jaśniejsze z długim szeregiem ciemnych, fioletowo do niebieskawo połyskujących plam. Brzuch białawy, lśniący, na płetwach nieparzystych ciemne punkty. Długość 8-14 cm, maksymalnie 20 cm.
Występowanie
W szybko płynących wodach krain pstrąga, lipienia i brzany oraz w przybrzeżnej strefie czystych, zasobnych w tlen jezior o żwirowym lub piaszczystym dnie. Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie Zachodniej, Środkowej i Wschodniej aż do Uralu. Na Bałkanach i w basenie Morza Czarnego tworzy liczne podgatunki. W dorzeczu Dunaju i Dniestru występuje podgatunek Gobio gobio obtusirostris.
Tryb życia
Towarzyska, żywa przydenna ryba spędzająca ciepłe letnie miesiące na płyciznach. Na zimę schodzi do głębszych miejsc, gdzie zimuje. Tarło w maju i czerwcu. W tym okresie na głowie i przedniej części ciała pojawia się wysypka tarłowa. Kleista ikra o średnicy 1,5 mm (1000-3000) składana jest porcjami co kilka lub kilkanaście dni, na kamieniach lub roślinach, w miejscach z przepływem wody. Jakość substratu. na którym złożona została ikra, decyduje p powodzeniu jej inkubacji. Odpowiednie jest podłoże piaszczyste i żwirowe, gdyż jaja nie mogą ulec zamuleniu. Aby larwy przeżyły, woda musi mieć wysoką zawartość tlenu.
Odżywianie
Robaki, skorupiaki, larwy owadów, a także ikra ryb.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy kiełbia to... ćwiok, forela, kobel, koblik, kowbel, rudzik oraz zmarzlica.
Lin
Lin (Tinca tinca)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Odporna, żywotna ryba
Aktywny o zmierzchu i nocą
Przydenna ryba spokojnych, obficie zarośniętych wód
Budowa zewnętrzna
Zwarte, mocno zbudowane ciało o szerokim trzonie ogonowym. Oczy małe. Otwór gębowy mały, końcowy, w kącikach otworu gębowego jeden wąsik. Łuski drobne (95-100 wzdłuż linii bocznej), głęboko osadzone w grubej, śluzowatej skórze. W płetwie grzbietowej 12-13 promieni, odbytowa ma ich 9-11. Wszystkie płetwy zaokrąglone. U samców, poczynając od drugiego roku życia, przy długości 12 cm płetwy brzuszne wydłużają się, a ich drugi promień grubieje. Płetwa ogonowa lekko wklęsła. Zęby gardłowe jednorzędowe, 4(5)-5. Grzbiet jest najczęściej ciemnozielony lub ciemnobrązowy. Boki jaśniejsze mosiężnie połyskujące, strona brzuszna żółtawobiała. Długość 20-30 cm, maksymalnie 60 cm (ciężar do 7,7 kg).
Występowanie
Przeważnie w wolno płynących rzekach oraz płytkich, nagrzewających się jeziorach i stawach o mulistym dnie, gęsto porośniętym podwodną roślinnością. Rozprzestrzeniony szeroko w całej Europie aż po Syberię. W Alpach spotykany do wysokości 1600 m n.p.m. Nie występuje na Islandii, w północnej Szkocji i Skandynawii. Brak go w Dalmacji, południowej Grecji i na Krymie. Ta karpiowata ryba spotykana bywa również w wodach słonawych, np.: w zalewach Morza Bałtyckiego.
Tryb życia
Ostrożny, bardzo płochliwy samotnik, trzymający się w ciągu dnia w pobliżu dna, przejawiający zwiększoną aktywność po zapadnięciu ciemności. Tarło od maja do lipca, przy temperaturze wody od 19 do 20°C. Z chwilą zbliżania się pory tarła dojrzałe do rozrodu osobniki zaczynają grupować się w stada. Tarło jest rozciągnięte w czasie i trwa zazwyczaj od 1,5 do 2 miesięcy. Ikra składana jest porcjami w odstępach ok. 2 tygodni. Liczba jaj, zależnie od wielkości samicy, wynosi od 300000 do 900000 sztuk. Bardzo mała kleista ikra o średnicy 0,8-1 mm przyczepia się do wodnych roślin. W temperaturze wody 20°C okres inkubacji ikry wynosi ok. 3 dni. Wylęgające się larwy mają długość 4-5 mm. Mają one na głowie kleiste gruczoły, za pomocą których przyczepiają się do roślin, aż do czasu zresorbowania zawartości woreczka żółtkowego. Zabezpieczone są w ten sposób przed opadnięciem w muliste podłoże. Z chwilą wykształcenia się skrzeli kleiste gruczoły na głowie ulegają zanikowi. Lin rośnie wolno, uzyskując dojrzałość płciową w 3-4 roku życia.
Odżywianie
W okresie młodocianym zjada plankton. Później pokarm jego stanowią małe zwierzęta denne (robaki, ślimaki, larwy owadów, mięczaki), rośliny, a także na pół przegniłe ich części. Zimą nie przyjmuje pokarmu. Zapada w rodzaj specyficznej śpiączki zimowej i spędza ten okres zagrzebany w mule.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy lina to... pszenicznik, oczeretniak oraz kaliniak.
Uwagi
W gospodarce stawowej lin hodowany jest obok karpia jako ryba dodatkowa. Wyselekcjonowane, szybko rosnące stawowe rasy tej ryby już w drugim roku życia osiągają ciężar 150-250 g ("lin porcyjny"). Lin jest popularną rybą hodowlaną, odznaczającą się bardzo małymi wymaganiami pod względem jakości wody. Jego mięso jest delikatne i bardzo smaczne. "Złoty lin", barwna, czerwonożółta odmiana, jako ryba ozdobna często trzymany jest w stawach parkowych a także w akwariach.
Karp
Karp (sazan) (Cyprinus carpio)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, jezioro, staw
Istnieją rozliczne odmiany
Może żyć 40 - 50 lat
Forma dzika (sazan) jest zagrożona wymarciem
Budowa zewnętrzna
Dzika, podstawowa forma karpia (sazan) ma wyciągnięte, bocznie słabo ścieśnione ciało. Wysuwalny otwór gębowy ma położenie końcowe. Na górnej wardze występują cztery wąsiki (dwa dłuższe i dwa krótsze). Zęby gardłowe trójrzędowe. Łuski duże, 33-40 wzdłuż linii bocznej. U hodowlanych odmian ciało, w zależności od odmiany, bywa mniej lub bardziej wyciągnięte i wygr/biecone.
Wyróżnia się karpie:
Karp łuskowy (pełnołuski) przypomina pełnym ułuszczeniem forme dziką, różni się jednak od niej dość wyraźnie znacznie silniejszym wygrzebieceniem.
Karp lustrzeń ma tylko nieliczne, bardzo duże łuski, nieregularnie rozmieszczone na całym ciele.
Karp linowy ma rząd dość dużych łusek wzdłuż linii bocznej, niekiedy także wzdłuż grzbietu.
Karp goły jest całkowicie bezłuski lub też ma jedynie bardzo nieliczne pojedyncze łuski. Jego skóra jest gruba.
Płetwa grzbietowa z 20-26 rozwidlającymi się promieniami. W płetwie odbytowej jest ich 8-11, w brzusznej 9-11, piersiowej 16-17, w ogonowej zaś 19; wszystkie u góry wyraźnie się rozwidlają. Ubarwienie jest zmienne. Grzbiet zazwyczaj zielonobrązowy do zielonoczarniawego. Boki srebrzystobrązowawe, brzuch biały. Płetwy zielonoszare z brązowawym odcieniem, nierzadko czerwonawe. Długość 25-75 cm, maksymalnie 120 cm. Osiąga wiek 40 lat.
Występowanie
Pierwotnie tylko w zlewiskach mórz: Czarnego. Azowskiego i Kaspijskiego. Lubi ciepłe, stojące i wolno płynące wody o piaszczystym lub mulistym podłożu, obficie zarośnięte roślinnością. W rejonie swego pierwotnego występowania reprezentowany jest przez trzy podgatunki: Cyprinus carpio carpio (zlewiska Morza Czarnego, Azowskiego i Kaspijskiego), Cyprinus carpio haematopterus (basen Amuru, północne Chiny), Cyprinus carpio viridiolaceus (południowe Chiny, Wietnam). Jako podstawowa hodowlana ryba został już w XIII-XV wieku rozpowszechniony prawie w całej Europie.
Tryb życia
W ciągu dnia karp trzyma się zazwyczaj głębszych, zaciemnionych miejsc, przejawiając wzrastającą aktywność wraz z zapadającym zmierzchem. Tarło - maj do lipca, zależnie od kształtowania się w tym okresie temperatury wody. Na głowie i płetwach piersiowych samców słaba wysypka tarłowa. Ikra składana jest w płytkich, zacisznych, porośniętych roślinnością przybrzeżnych miejscach (również na zalanych wczesnoletnim przyborem łąkach), przy temperaturze wody od 18 do 20°C. Z powodu wysokiej temperatury tarła karpie żyjące w otwartych wodach naszej chłodniejszej szerokości geograficznej (również w Polsce), rzadko znajdują sposobność do odbycia naturalnego rozrodu. Składanie ikry odbywa się porcjami, z tygodniowym odstępem czasu. Zależnie od ciężaru ciała samicy składanych jest 200000-300000 jaj. Są one jasne, a po dostaniu się do wody pęcznieją, zwiększając prawie o połowę swą średnicę. Przyklejają się do wodnych roślin, podobnie jak i wykluwające się po 3-5 dniach larwy, które jeszcze następne 1-3 dni spędzają przyczepione do nich za pomocą znajdujących się na głowie przyczepnych organów. Po tym okresie spoczynku młode karpie muszą podpłynąć ku powierzchni wody aby napełnić powietrzem pęcherz pławny. Dopiero teraz są zdolne do samodzielnego pływania. Karpie hodowlane w stawach osiągają w trzecim roku życia ciężar 1-2 kg przy długości ciała 25-35 cm. Również dzikie karpie odznaczać się mogą tak szybkimi przyrostami, zazwyczaj jednak rosną zdecydowanie wolniej.
Odżywianie
Młode kapie zjadają rośliny i zwierzęcy plankton (wyrostki, skorupiaki). Przy długości około 18 mm zaczynają polować na zwierzęta denne. Osobniki dorosłe pobierają dodatkowo pokarm roślinny. Karpie rozpoczynają żerowanie dopiero przy temperaturze wody przekraczającej 8°C. jednak najlepiej przyswajają pokarm w temperaturze powyżej 20°C.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy karpia to... szaran, szaranek, spaczniak, sazan, opaczniak, karapuda, leszczyk, opaczniak oraz stopniak.
Uwagi
W gospodarce stawowej karp jest najważniejszą rybą hodowlaną, której roczne odłowy oceniane są w skali światowej na około 200000 ton.
Karaś
Karaś (Carassius carassius)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Bardzo pospolity
Niezwykle odporny i żywotny
Chętnie trzymany w stawikach
Budowa zewnętrzna
Ciało silnie wygrzbiecone, krępe, bocznie ścieśnione. Brak wąsów. Łuski duże, 31-55 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa wysoka z 17-25 promieniami. Jej górna krawędź jest wypukła. Pierwszy promień miękki, giętki, na tylnej krawędzi lekko piłkowany. W płetwie odbytowej 8-11 promieni. Płetwa ogonowa lekko wcięta. Zęby gardłowe jednorzędowe, 4-4. Na pierwszym łuku skrzelowym 23-33 wyrostki filtracyjne. Grzbiet brązowawy z zielonym połyskiem. Boki jaśniejsze, żółtawobrązowe. Strona brzuszna od żółtawej do brudnobiałej. Na trzonie ogona ciemna plama. Długość 20 do 35 cm. maksymalnie 50 cm.
Występowanie
Od Anglii po wschodnią Rosję, zazwyczaj w płytkich, zarośniętych roślinnością wodną małych zbiornikach i jeziorach. Z powodzeniem wsiedlony w wielu miejscach, np.: w Hiszpanii.
Tryb życia
Bardzo plastyczna ryba karpiowata, wytrzymująca silne zanieczyszczenia wody oraz wysokie deficyty tlenu. Okres zimowy spędza zagrzebana w mule, zapadając w swoistą śpiączkę zimową. Również zagrzebuje się w nim, gdy zamieszkiwany przez nią zbiornik wodny zaczyna wysychać. Tarło - w maju i czerwcu. Gotowe do rozrodu ryby gromadzą się w płytkich, obficie porośniętych podwodną roślinnością miejscach; Kleista ikra o średnicy 1-1,5 mm (150000-300000) przyczepia się do roślin. Okres inkubacji trwa 3-7 dni. Dojrzałość płciową ryby uzyskują przy długości 8-15 cm w 3-4 roku życia.
Odżywianie
Rośliny wodne i małe zwierzęta denne (zwłaszcza larwy ochotkowatych i jętek).
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy karasia to... japończyk, japoniec, karaska i bąk.
Uwagi
Karaś potrafi wytrzymać ekstremalnie niekorzystne warunki środowiskowe, jednak wówczas przybiera tzw. formę głodową, często spotykaną w ubogich, dystrogficznych, leśnych zbiornikach.
Jelec
Jelec (Leuciscus leuciscus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, jezioro
Ryba stadna preferująca szybki nurt
Jak na rybę karpiowatą niezwykle ruchliwy
Samiec z wysypką godową
Budowa zewnętrzna
Ciało w zależności od charakteru zamieszkiwanej wody mniej lub bardziej wydłużone, w przekroju nieomal okrągłe. Głowa mała. Otwór gębowy wąski, o lekko dolnym położeniu. Łuski duże, 47-53 wzdłuż linii bocznej. W płetwie grzbietowej 10-11 promieni, a w odbytowej 10-12. Krawędź płetwy odbytowej wklęsła. Dwurzędowe zęby gardłowe, 2.5-5.2(3). Grzbiet ciemny, niebiesko lśniący. Boki żółtawe o srebrzystym połysku, brzuch białawy. Płetwy piersiowe, brzuszne oraz odbytowa w kolorze od żółtawego do pomarańczowego. Linia boczna jest często z obydwu stron ciemno oblamowana. Długość 15-20 cm, maksymalnie do 30 cm.
Występowanie
Przeważnie w szybko płynących ciekach wodnych o piaszczystym i żwirowatym podłożu. W Europie - na północ od Pirenejów i Alp. Nie występuje w Szkocji, zachodniej i północnej Norwegii, oraz na zachodnich i południowych Bałkanach. W południowej Francji występuje podgatunek Leuciscus leuciscus burdigalensis.
Tryb życia
Towarzyska, o żywym usposobieniu, powierzchniowa ryba, uchodząca wśród karpiowatych za jednego z najlepszych pływaków. Tarło w kwietniu i maju. W tym okresie na całym ciele samców pojawia się drobna wysypka tarłowa. Ikra o średnicy 2 mm przyczepia się do podwodnych roślin i kamieni. Dojrzałość płciową uzyskuje pod koniec trzeciego roku życia.
Odżywianie
Plankton, robaki, ślimaki, larwy owadów, wodne i lądowe owady, czasami również fragmenty roślin.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy jelca to... wielec, parzocha, gnojusz, jalec, jajczyk, jarąg a także jarążek.
Jaź
Jaź (Leuciscus idus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro
W Niemczech gatunek zagrożony
Forma wyjściowa słynnej złotej orfy
Wędruje na tarło w górę rzeki
Budowa zewnętrzna
Wyciągnięte, dość wygrzbiecone, bocznie ścieśnione ciało o małej głowie i wąskim, skierowanym nieco skośnie ku górze, otworze gębowym. Łuski, stosunkowo małe, 55-61 wzdłuż linii bocznej. W płetwie grzbietowej 11-12 promieni. Płetwa odbytowa ma ich 12-14, a jej zewnętrzna krawędź jest wklęsła. Zęby gardłowe dwurzędowe, 3.5-5.3. Grzbiet szarozielony do szaroczarnego. Boki jaśniejsze o intensywnym srebrzystym połysku. Brzuch białawy. Oczy żółte. Płetwy grzbietowa i odbytowa niebieskawoszare; pozostałe płetwy czerwonawe. Długość 30-50 cm, max. 80 cm.
Występowanie
W dużych rzekach i jeziorach. Od dorzecza Renu, na północ od Alp aż po Ural. Nie występuje w Europie Południowej i na południe od dorzecza Dunaju.
Tryb życia
Ryba stadna, spędzająca większość czasu w pobliżu powierzchni wody. Jedynie zimą schodzi w jej głębsze partie. Tarło od kwietnia do czerwca. W tym okresie u samców występuje wysypka tarłowa. W celu złożenia ikry stada dojrzałych do rozrodu ryb ciągną w górę rzeki do odcinków o piaszczystym lub żwirowatym dnie. Kleista ikra o średnicy 1,5 mm (40000-115000 sztuk w zależności od wielkości samicy), przyczepia się do kamieni i wodnych roślin. Okres inkubacji trwa 10-20 dni. Po złożeniu ikry tarlaki spływają w dół rzeki. W ślad za nimi, w jej spokojne partie, już w pierwszym roku swego życia podążają młode ryby. Dojrzałość płciową uzyskują w wieku 3-4 lat.
Odżywianie
W okresie młodzieńczym pokarm ich stanowi plankton zwierzęcy i roślinny. Później zjadają robaki, skorupiaki, larwy owadów i małe mięczaki.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy jazia to... jaświca, jeżlica, kosłacz i orfa.
Certa
Certa (Vimba vimba)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro
Budowa zewnętrzna
Wyciągnięte, bocznie ścieśnione ciało (jego wysokość mieści się cztery razy w długości), o wydłużonym, w formie nosa, mięsistym pysku i dolnym podkowiastym otworze gębowym. Dolna warga nie jest zrogowaciała. Wzdłuż linii bocznej 53-61 łusek. W płetwie grzbietowej 11, w odbytowej 20-25 promieni. Zęby gardłowe jednorzędowe, 5-5. Grzbiet ciemny, szary do niebieskawego. Boki jaśniejsze, srebrzyste. Brzuch biały. W okresie tarła samce przybierają "szatę godową". Ich głowa i górna część ciała stają się czarne, aksamitnie lśniące. Strona brzuszna jest koloru pomarańczowego do czerwonawego. Płetwy parzyste i odbytowa czarne. Pysk czarny do niebieskoczamego. Długość 20-35 cm, maksymalnie 50 cm.
Występowanie
Wolno płynące wody o piaszczystym lub mulistym podłożu oraz żyzne, nizinne jeziora. Forma podstawowa (Vimba vimba vimba) zamieszkuje zlewisko Morza Północnego i Bałtyku (niegdyś wstępująca do Wisły populacja była bardzo liczna). Tworzy cztery podgatunki: Vimba vimba bergi (dolny bieg Bohu), Vimba vimba carinata (Dunaj do Kubania), Vimba vimba persa (Morze Kaspijskie, dolny bieg Wołgi), Vimba vimba tenella (rzeki Krymu, Kubań, do zachodniej części Kraju Zakaukaskiego). Certa jeziorowa (Vimba elongata) występuje w jeziorach południowej Bawarii i górnej Austrii. Vimba melanops żyje w północnych dopływach Morza Egejskiego.
Tryb życia
Stadna ryba, w ciepłych miesiącach zwykle przebywająca w płytkich przybrzeżnych partiach wody. Tarło - maj do czerwca. Ikra składana w płytkich miejscach, blisko brzegu. Przedstawiony opis życia dotyczy populacji osiadłych, nie opuszczających rzeki. Forma podstawowa Vimba vimba vimba jest rybą wędrówną. Żerowiska jej znajdują się w przybrzeżnych słonawych wodach morskich, skąd ryby podejmują wędrówkę rozrodczą do rzek. Tarliska znajdują się w płytkich odcinkach rzek o przejrzystej wodzie, kamienisto-żwirowym dnie i silnym prądzie wody. Dla populacji wiślanej tarliskami były karpackie dopływy Wisły (San, Wisłok, Wisłoka, Dunajec, Raba). By do nich dotrzeć, ryby wstępowały do Wisły już od sierpnia do października w roku poprzedzającym tarło (od połowy maja do pierwszych dni lipca). Młode ryby w pierwszych miesiącach życia przebywają w rejonie swych narodzin. Następnie rozpoczynają wędrówkę do morza, w ślad za powracającymi doń po tarle dorosłymi osobnikami.
Odżywianie
Małe zwierzęta denne.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy certy to... podluskwa, cyrka, cyrta, czarownica, czwyrka, czyrwka, kobyła, podluskwa, podusta.
Brzana
Brzana (Barbus barbus)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka
Typowa ryba przydenna
Znaczny spadek liczebności
W wodach płynących gatunek przewodni krainy brzany
Budowa zewnętrzna
Ciało wyciągnięte, smukłe, słabo wygrzbiecone o prawie prostej linii brzucha. Pysk ryjkowaty, wydłużony. Otwór gębowy dolny z grubymi, mięsistymi wargami, na krawędzi wargi górnej znajdują się cztery wąsiki. Łuski średniej wielkości, 55-65 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa krótka z 11-12 promieniami. Pierwszy jest najdłuższy i pogrubiony, na tylnej krawędzi piłkowany. W krótkiej płetwie odbytowej znajduje się 8 promieni. Płetwa ogonowa rozwidlona. Zęby trójrzędowe, 2.3.5-5.3.2. Ubarwienie grzbietu zazwyczaj brązowe do zielonoszarego. Boki jaśniejsze, złociście lśniące. Strona brzuszna biaława, często z czerwonawym połyskiem. Wszystkie płetwy szarozielone; piersiowe, brzuszne, odbytowa oraz dolny płat płetwy ogonowej czerwonawo podbarwione. U tego gatunku spotykana jest odmiana o pomarańczowożółtym zabarwieniu ("złota brzana". Długość 30-50 cm, maksymalnie 100 cm.
Występowanie
Dobrze natlenione, czyste wody płynące o piaszczystym lub żwirowym podłożu (w rzece - kraina brzany). Często trzyma się poniżej przegród, śluz młyńskich oraz w pobliżu filarów mostów. Występuje w południowo-zachodniej Anglii, we Francji, na północ od Alp, po zlewisko Morza Czarnego. Brak jej w Irlandii, Szkocji, Danii i Skandynawii. Tworzy trzy podgatunki: Barbus barbus gallicus (dorzecze Garonny - Francja), Barbus barbus macedonicus (Dalmacja, Yardar) i Barbus barbus thessalus (Tesalia).
Tryb życia
Stadna, przydenna ryba, przebywająca w ciągu dnia w strefie silnego prądu wody; aktywna również nocą. Tarło od maja do lipca. W tym okresie u samców pojawia się silna wysypka tarłowa, występująca w postaci białych, perełkowatych, rogowych guzków układających się rzędami na głowie i grzbiecie. Dojrzałe do tarła brzany wędrują dużymi stadami w górę rzeki. Tarliskami są żwirowe ławy leżące w płytkim nurcie. Liczba jaj 3000-9000, okres inkubacji 10-15 dni. Kleista, żółtawa ikra początkowo przyczepia się do kamieni. Po zapłodnieniu spłukiwana jest prądem wody pomiędzy kamienie, gdzie pozostaje do chwili wylęgania się larw. Przez pewien czas po wykluciu i zresorbowaniu zawartości woreczka żółtkowego przebywają one jeszcze na tarliskach. Dopiero później zaczynają stopniowo spływać z prądem wody w dół rzeki. Po raz pierwszy przystępują do tarła pomiędzy trzecim a czwartym rokiem życia. Zimują w głębokich jamach i zakolach pod nawisami brzegowymi.
Odżywianie
Młode ryby zjadają drobne zwierzęta denne. Dorosłe odżywiają się fauną denną, larwami owadów, małymi rybkami, mięczakami, ikrą ryb oraz w niewielkim stopniu roślinami.
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy brzany to... barwena, brama, barbuna, barwanka, barwin, silawa, parna dulska, brynka, brząska, śliz, siulawa, maren, marena, meryna, kowbel, marenczuka.
Uwagi
Ikra brzany jest trująca. W okresie tarła trujące mogą być również mięśnie jamy brzusznej. Zjedzenie ich powoduje wymioty i biegunkę.
Boleń
Boleń (Aspius aspius)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: rzeka, ujście, jezioro
Drapieżna ryba karpiowata
Wysoko ceniony przez wędkarzy
Mocno zbudowane ciało, duży otwór gębowy
Budowa zewnętrzna
Długie, wyciągnięte, bocznie nieco spłaszczone ciało. Głowa spiczasta, oczy małe. Szeroki, końcowo położony otwór gębowy. Nieco wysunięta szczęka dolna ma na końcu garbikowate zgrubienie, chowające się we wgłębieniu szczęki górnej. Łuski małe, 64-76 wzdłuż linii bocznej. W płetwie grzbietowej 10-11 promieni, w odbytowej 15-18. Krawędź płetwy odbytowej sierpowato wcięta. Zęby gardłowe dwurzędowe, 3.5-5.3. Ubarwienie grzbietu oliwkowozielone z niebieskawym połyskiem. Boki jaśniejsze, żółto lśniące. Strona brzuszna srebrzyście biała. Płetwy piersiowe, brzuszne oraz odbytowa są czerwonawe. Długość 50-75 cm, maksymalnie 120 cm (ciężar 12 kg).
Występowanie
W wodach płynących, w większych jeziorach i zatokach od Europy Środkowej po Ural i Morze Kaspijskie. Występuje również w południowej Skandynawii. Podgatunek Aspius aspius taeniatus jest rybą wędrowną, żyjącą w południowych rejonach Morza Kaspijskiego. Blisko spokrewnionym gatunkiem jest Aspius vorax występujący na terenie Syrii w górnym dorzeczu Eufratu.
Tryb życia
Młode ryby żyją w małych stadkach, w pobliżu brzegów. Rosnąc stają się coraz bardziej samotnikami, trzymającymi się nurtu rzeki. Tarło od kwietnia do czerwca, U samców występuje wysypka tarłowa. Bolenie żyjące w jeziorach i przymorskich zalewach wstępują na tarło do wpadających doń rzek. Złożenie ikry poprzedzone jest gwałtowną gonitwą i zalotami samca i samicy. Jaja składane są na żwirowatych ławach w silnym prądzie wody. Samica o ciężarze 2-3 kg złożyć może 80 000-100 000 ziaren ikry, która przyczepia się do kamieni. Okres inkubacji wynosi 10-17 dni. Dojrzałość płciową uzyskują w 4-5 roku życia.
Odżywianie
W okresie młodzieńczym - różne gatunki drobnych, zwierzęcych organizmów. W wieku starszym - ryby, żaby, ptaki wodne i małe ssaki (gryzonie).
Ciekawostki
Inne, czasami całkowicie zapomniane nazwy bolenia to rap, rapa, bielec, fat, fatynka, bolonek, cięga.
Amur Biały
Amur biały (Ctenopharyngodon idella)Karpiowate (Cyprinidae)
Woda: strumień, rzeka, ujście, jezioro, staw
Pochodzi ze wschodniej Azji
Żywi się roślinami wodnymi
Nie rozmnaża się u nas w warunkach naturalnych
Budowa zewnętrzna
Ciało silnie wyciągnięte, podobne do ciała klenia. Pysk tępy, zagłębiony pomiędzy otworami nosowymi. Otwór gębowy lekko dolny, pozbawiony wąsów. Partie brzuszne zaokrąglone. Łuski duże, 42-45 wzdłuż linii bocznej, poniżej linii bocznej 5 rzędów łusek, w odróżnieniu od klenia, który ma ich tylko 3-4. Płetwa grzbietowa z 10, a odbytowa z 11 promieniami. Pierwsze trzy promienie pojedyncze, nie dzielone. Zęby gardłowe, dwurzędowe, na brzegach skośnie ścięte, bocznie ścieśnione i piłkowato pofałdowane. Grzbiet ciemnozielony do czarnozielonego. Boki jaśniejsze, zielonkawe. Łuski ciemno obramowane (tworzą wzór siatki). Maksymalna długość 120 cm.
Występowanie
Spokojne, głębokie rzeki i jeziora Równiny Chińskiej (optymalna temperatura wody 22-26°C). Trudno jest dokładnie ustalić obszar pierwotnego występowania tego gatunku, gdyż już od X wieku byt on sztucznie hodowany w Chinach i wsiedlany do wielu wód. Do Polski ryba ta sprowadzona została po raz pierwszy w 1964 roku, do Republiki Federalnej Niemiec trafiła w roku 1965. Obecnie jest szeroko rozpowszechniona w całej Europie.
Tryb życia
Amur biały znosi wprawdzie niskie temperatury wody, jest jednak typowo ciepłolubnym gatunkiem. W Chinach, w rzece Jangcy, dojrzałość płciową uzyskuje już w 4 i 5 roku życia (w wodach chłodniejszych dopiero w 6-8 roku). Ikra składana jest w silnym prądzie wody ponad żwirowym podłożem, Okres inkubacji pelagicznie spływających z prądem rzeki jaj wynosi 32-40 godzin (przy temperaturze wody 27-29°C).
Odżywianie
Młode ryby odżywiają się początkowo drobnymi organizmami zwierzęcymi. Kiedy osiągną długość 6-10 cm przechodzą na pokarm roślinny. Ich przewód pokarmowy wydłuża się, przekraczając 2-2,5-krotnie długość ciała.
Ciekawostki
Amur w naszych wodach nie rozmnaża się. Ryba znajdująca się w wodach Polski pochodzi ze sztucznych zarybień.
Subskrybuj:
Posty (Atom)